کتابخانه مجازی ادبیات

این کتاب به توصیف عمده‌ترین رویکرد زبانی در نیمه دوم قرن بیستم میلادی و در آستانه ورود به هزاره سوم پرداخته است. دستور زایشی مکتبی مسلط و غالب در زبان‌شناسی نظری امروز است و مجموعه‌ای از نظریه‌های زبانی را که جملگی بر دو باور فلسفی و زبان‌شناختی زیر استوارند، دربر می‌گیرد: الف) برخی از ویژگی‌های زبان زیستی و فطری‌اند و از این‌رو کودک هنگام تولد مجهز به آنهاست؛ ب) بارزترین جنبه زبان ساختار صوری و ریاضی‌گونه آن است. در این کتاب پیدایش و تکوین نظریه‌های زبانی دستور زایشی در قالب فصل‌های جداگانه معرفی شده است و پیش از ورود به مباحث آن نظریه‌ها، در فصل مقدمه از سه رویکرد غالب و مسلط در زبان‌شناسی نظری امروز، یعنی زبان‌شناسی صورت‌گرا، زبان‌شناسی نقش‌گرا و زبان‌شناسی شناختی صحبت شده است.

در این جستار سعی برآن است تا ضمن معرفی اجمالی زندگی خصوصی ابن سینا، و صرفاً ذکر مهارت‌های برجسته او، آثارش را در زمینه مطالعات زبانشناختی بررسی کنیم. از آنجایی که ابن سینا در زمینه مطالعات علمی، تبحری چندجانبه و جهانی داشته است، کتب و مقالات بسیاری در رابطه با او نگاشته‌اند و در دانشنامه‌ها و دایره‌المعارف‌های معروف و یا ویژه‌نامه‌های جهان اسلام و ایران بخشی را به او اختصاص داده‌اند. اما با این حال، بیشتر او را به عنوان یک پزشک یا فیلسوف می‌شناسند تا یک زبانشناس. ولی به هر حال، در زمینه زبانشناسی و بررسی‌های زبانی، هرچند که در مقایسه با آثار فلسفی و پزشکی او بخش کوچکی را تشکیل می‌دهد، صاحب اثر بوده است. لذا هّم ما در این گفتار بررسی عملکرد او در این خصوص خواهد بود. گفتنی است، از آنجایی که بسیاری از بررسی‌های انجام گرفته در مورد ابن سینا به زبان عربی بوده و یا امکان دسترسی به پژوهش‌های انجام گرفته در گوشه و کنار جهان نبوده است، با استفاده از منابع موجود یا با قیاس و استنتاج از پژوهش‌های دیگران راهی به سوی مفاهیم و تعابیر ابن سینا گشوده‌ایم.

به نظر می‌رسد تاج‌المآثر اثرحسن نظامی نیشابوری (زنده در 614 ق) نقش قابل ملاحظه‌ای در رواج و توسعه زبان‌ فارسی در شبه قاره هند داشته است. پرداختن به تاریخ سه تن از حاکمان دهلی از سال 587 تا 614 ق بهانه‌ای است برای مولف تا کتابی مصنوع و آراسته به صنایع مختلف لفظی و معنوی بنویسد و نثر خود را به اشعار فراوان فارسی و عربی بیاراید. اگر چه حسن نظامی به نام گویندگان این ابیات اشاره نکرده است، اما تعداد ابیات منقول او در این اثر قابل توجه است و این ویژگی به ارزش و اهمیت آن می‌افزاید. این کتاب به استقصای نگارنده حدود 3270 بیت فارسی دارد که مؤلف به اقتضای موضوع سخن خود آنها را در کتاب گنجانده است. به بیان دیگر تاریخ و نقل آن زمینه‌ای است تا مؤلف مجموعه‌ای از اشعار شعرای پیش از خود را بنا بر سلیقه شخصی دسته‌بندی کند و ضمن توصیف و تشریح هر واقعه‌ای ابیات مختلفی را که به آن زمینه یا ماجرا مربوط می‌شوند، از شعرای فارسی و عربی‌زبان بیاورد. با این اوصاف از منظری دیگر می‌توان به تاج‌المآثر به عنوان جنگی نگریست که مجموعه‌ای از اشعار فارسی و عربی را در کنار یکدیگر گردآورده و مؤلف مجموعه طبق مضمون مشترک آن ابیات، به بهانه نقل و روایت تاریخ مضمون‌پردازی کرده است.

مقاله حاضر به بررسی زندگی و شرح حال حیدری تبریزی شاعر هم‌روزگار با شاه طهماسب صفوی و اکبرشاه گورکانی هند می‌پردازد و با نقل و نقد منابع تلاش می‌کند تا برخی نکات مبهم زندگی او را روشن کند. مناقب‌خوانی او از سؤالات مطرح در این مقاله است و با بررسی دیوان به‌جای‌مانده از او تلاش شده تا اندکی از جهان‌بینی شاعر آشکار شود. حیدری تبریزی شاعری است که میان ایران و هند در تردد بوده و سفرهای بسیاری کرده است. حاصل یکی از این سفرها، ساخت مثنوی‌ای به نام فتحنامه گجرات است. در این مقاله علاوه بر تصحیح این فتحنامه برخی ویژگی‌های آن مورد نقد قرار گرفته و با الگوی اصلی آن یعنی شاهنامه مقایسه شده است. ضمناً اتهام سرقت ادبی حیدری نیز بررسی شده است.