صرفنظر از آفت سرقت ادبی که از نظر اخلاقی مذموم است و از منظر علمی مردود، تأثیر و تاثر آثار ادبی از یکدیگر و همانندیهای آنها امری طبیعی و موضوعی پذیرفتنی است. همانندیهای ادبی در بین همه ملتها دیده میشود و در حیطه در نقد ادبی به اندازهای اهمیت دارد که در تایید آن مبحث «ادبیات تطبیقی» و در تاکید آن باب «مناسبات بینامتنی» ایجاد شده است. یکی از آثار ماندگار ادبیات فارسی که از این دیدگاه قابل تامل و بستر مناسبی برای فعالیتهای پژوهشی است، حکایت شیخ صنعان پرداخت عطار نیشابوری است.
دکتر رضا اشرف زاده در پیشگفتار کتاب در مورد کتاب سایه در خورشید که برگزیده ای است از آثار عطار نیشابوری و دلایل انتخاب و شرح این اشعار توسط محمد عزیزی اینگونه می گویند: دوست ادیب و دانشمند جناب آقای محمد عزیزی با دقت نظر و درایت و ظرافتی شایسته به تدوین حکایاتی برگزیده از آثار منظوم و بخشهایی از تذکره الاولیاء "عطار" همت گمارده است که سعی ایشان مشکور است، وجود این مجموعه که با عنوان بسیار زیبا و تامل برانگیز "سایه در خورشید" فراهم امده ضروری بود زیرا در بین شاعران و عارفان بزرگ، به آثار عطار نیشابوری کمتر پرداخته اند و زمانه او را چون اولیاء خدا که – اولیایی تحت قبابی لایعرفهم غیری- در پرده غیرت خویش نگهداشته است. امید است افرادی با همت چون ایشان به بررسی و تحقیق و نقد آثار این عارف بزرگ بپردازند تا چهره برجسته و نورانی این شاعر عالی قدر از پشت غبار زمان، جلوه ای حقیقی و تازه بیابد."سایه در خورشید" که به استقبال از "کنگره جهانی عطار نیشابوری" با شیوه ای دلپسند و ابتکارات و تاملات قابل تحسین نشر مییابد، گامی است ارزنده در چنین راه پرمخاطره ای...
خسرونامه یا داستان هرمز و گلرخ اثری است در قالب مثنوی و داستان گونه و پرماجرا در بیان رموز اسرار عرفانی و روحانی. در آغاز کتاب مقدمه ای در باب این اثر سترگ و خلاصه داستان به صورت نثر آمده که فوق العاده راه گشا است و خواننده می تواند با یک نظر از ماجرای داستان با خبر گردد و آنگاه با رجوع به متن به اسرار عرفانی مندرج در اثر پی ببرد. در این داستان قیصر روم که سالها در آرزوی داشتن فرزندی است از یکی از کنیزکانش صاحب پسری میشود؛ اما پسر و دایهاش بر اثر کینه و حسد همسر قیصر، آواره دیار میشوند و طی حوادثی در قصر پادشاه خوزستان سکنی میگزینند.
سخنان و اندیشههای بزرگان همواره ارزشمند بوده و جذابیتهای خاصی داشته است. در این میان نامههای به جای مانده که غموض و رموز دیگر آثار و نوشتههای آنها را ندارند و بیش هر چیزی روحیات و درونیات شخص را نشان میدهد. جایگاه ویژه داشته و از اهمیت فراوانی برخوردار است. یکی از چهرهها که نامههایش به همراه تعدادی از عکسهای او در بازار کتاب عرضه گردید لئون تولستوی نویسنده معروف روسیه است. این مجموعه «نامههای تولستوی» نام داد و تولستوی مشفق همدانی مترجم نام آشنا، به زبان فارسی برگردانده شده است. ترجمه فارسی این کتاب مشتمل بر نود نامه است که اولین آنها در ششم ژانویه 1845 و آخرین آنها در سوم نوامبر 1910 نگاشته شده است. بلندترین این نامهها، نامه است که در مارس 1881 به الکساندر سوم؛ تزار روسیه و کوتاهترین آنها، آخرین آنها است که برای مرید و یار غارش چرتکف نوشته است. سن تولستوی در نوشتن نامه اول 23 و در نامه آخر 82 سال بوده است.
یکی از انواع مهم ادبی که امروزه اهمیت خاصی پیدا کرده و حتی برخی از کشورها آن را در شمار رشتههای دانشگاهی قرار دادهاند ادبیات داستانی است. ادبیات داستانی به آن دسته از آثار ادبی گفته میشود که: الف. منثور است؛ ب. ماهیتی تخیلی دارد؛ ج. رشتهای از حوادث را روایت میکند؛ د. انسان مدار است. بر این اساس ادبیات داستانی شامل: قصه، رمانس، رمان، داستان کوتاه و آثار وابسته به آنها است. هر یک از این قالبها صرفنظر از داشتن تفاوتهای ساختاری و ماهوی در محور قرار دادن انسان و پرداختن به وجوه مختلف شخصیتی او تشریک مساعی دارند و بر ظهور تجربیات و روحیات او تاکید میورزند. در این میان آنچه که بیش از هر کدام، این قابلیت را دارد و در شناساندن درون و برون انسان تواناتر است، «رمان» است. رمان با خلق شخصیتهای متعدد و متفاوت آنچنان فرصتی از شناخت انسان برای خواننده فراهم میآورد که در طول زندگی هیچگاه چنین فرصتی برای او دست نخواهد داد. جز در رمان که فارغ از هر زمان و مکان، آینه نمایش ابعاد مختلف انسان و لایهای تو در توی ضمیر و زبان اوست، در کجا میتوان به شناخت نسبتاً جامعی از انسان رسید؟