کتابخانه مجازی ادبیات

موضوع دفتر "تحقیقات اسلامی، نشریه بنیاد دایره‌المعارف اسلامی، سال ششم، شماره 1و2 ، یادنامه دکتر احمد طاهری عراقی است که در سال 1370 منتشر شد. برخی عناوین این دفتر عبارتند از: بخش اول: درباره دکتر طاهری؛ بخش دوم: تحقیقات اسلامی؛ بخش سوم: کتابشناسی؛ بخش چهارم: سرگذشتنامه‌ها؛ بخش پنجم: ادب فارسی؛ و بخش ششم که به سایر موضوعات می‌پردازد.

پذیرش دین مقدس اسلام به وسیله بیشتر ایرانیان، مسیر فرهنگ گذشته آنان را تغییر داد و به تدریج دستورها و قوانین آن در زندگی فردی، سیاسی، اجتماعی و ادبی این مرزوبوم اثر گذاشت. دانشمندان ایرانی در ساختمان بزرگ فرهنگ قرون اولیه اسلام که از برخورد دو فرهنگ اسلامی ـ ایرانی بنا شد، سهم بسزایی داشتند. سخنوران بزرگ فارسی با الهام از معانی بلند قرآن و احادیث، به صور گوناگون و به منظورهای خاص، آثار خود را بارورتر و مانا کردند. البته میزان بهره‌وری تمام شعرا و نویسندگان از آیات و احادیث به یک اندازه نیست؛ برای مثال متون عرفانی و اخلاقی به‌ویژه مثنوی مولانا، غزلیات شمس، آثار سعدی، حافظ، سنایی و عطار مشحون از تأثیرپذیری‌های گوناگون از قرآن و احادیث است. این کتاب اینگونه تأثیرپذیری‌های قرآن و احادیث در ادب فارسی را بررسی کرده است. شیوه تنظیم کتاب بدین‌گونه بوده که ابتدا تعدادی از کتب مهم فارسی مورد مطالعه و فیش‌برداری قرار گرفته و آنگاه آیات واحادیثی که کاربرد بیشتری در ادب فارسی داشته و از چاشنی ذوقی بیشتری برخوردار بوده‌اند، استخراج و سپس طبقه‌بندی شده‌اند.

گلشن راز شيخ محمود شبستري، يکي از ارزنده‌ترين آثار عرفان نظري بر پايه انديشه‌هاي ابن عربي است که شيخ، آن را در پاسخ به پانزده و به روايتي، هفده سوال امير حسين هروي، به نظم آورده و در آن به اصول عرفان و تصوف اسلامي پرداخته است. در اين مقاله، از ديد منبع‌شناسي به بررسي احاديث آن پرداخته شده است و نشان داده شده که کدام يک از احاديث موجود در گلشن راز در منابع بيشتري آمده و مورد اعتناي گردآورندگان بيشتري قرار گرفته است که اين دسته از احاديث، بيشتر ناظر به انديشه‌هاي عرفاني و کشف و شهود است خاصه خود شيخ نيز، با فلسفه ميانه خوبي نداشته و عقل و استدلال را در راه شناخت حقايق ضعيف و ناتوان مي‌دانسته است. و همچنين، نشان داده شده که کدام يک از احاديث، ابيات بيشتري از اين منظومه را به خود اختصاص داده که اين احاديث نيز، بيشتر بيانگر انديشه وحدت وجودي است.

حدود هفده سال پیش از افتخار شاگردی در محضر استاد علامه مفضال جناب آقای سید حسن آقا قاضی طباطبایی را در دانشکده ادبیات تبریز داشتم، روزی صحبت از منشآت امیرنظام گروسی و تصحیح آن به میان آمد، و قرار شد این کمترین تحت راهنمایی‌های‌ استاد این مهم را انجام دهد، استاد قبل از هر چیز نسخه چاپ سنگی‌ منشآت را از کتابخانه شخصی خود به بنده مرحمت فرمودند تا بازنویسی متن را شروع و اشکلالات آن را یادداشت کند. متأسفانه با فوت شدن استاد این کار نیمه تمام و کتاب استاد نیز نزد حقیر به یادگار ماند. حال پس از گذشت سال‌ها حواشی آن زنده‌یاد را به ترتیب‌ صفحات از هامش صفحات کتاب مذکور استخراج کردم و با عبارتی که‌ درباره آنها بود آوردم؛ و برای چاپ به مجله زبان و ادب تقدیم کردم، تا در صورت صواب دید آن را چاپ کنند.