مهمترین ویژگی غزلهای حافظ در عمق بینش هستیشناختی که بر مبنای رعایت حریم حرمت انسانها نهفته است و بر محور تبلیغ و ترویج گفتگو و مدارا به نقد قدرت و تعدیل و اصلاح ناترازمندیهای حاکمیت وقت وار میشود و در کنه خود از هرگونه رنگ و بوی ایدئولوژیک بری است و از هر چه برتریطلبیهای ملی، قومی، نژادی، فرهنگی و .... دوری میجوید و در متن اندیشهای شرف شدت انسانمدار و انساندوست است. در این کتاب نیز همین شیوه مدنظر بوده است و در سه نوشتار نقد قدرت در عرصه سیاست، ده فرمان حافظ در باب گفتگوی فرهنگها و روشمندیهای مشترک در شعر و اندیشه حافظ، گوته و پوشکین بررسی شده است.
این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.
در مورد این گزیده با توجه به این شعر که "شعر حافظ همه بیت الغزل معرفت" است و انتخاب غزلهایی که بین غزلها کاری بس دشوار می نمود، با توجه به روایی بعضی از غزلها در اذهان و با عنایت به کلیدی بودن بعضی از این غزلها این صد و ده غزل انتخاب و شرح شد، به طوری که اگر کسی این صد و ده غزل را با دقت با شرح آنها بخواند تا حدودی می تواند تمامی غزلهای حافظ را بفهمد و شرح کند. در اول، وزن هر غزل و بحری که در آن سروده شده، ذکر شده و احیانا در مورد ارزش موسیقایی این وزن نیز بحث شده است. با توجه به مآخذ موجود و دیوان شاعران پیش از حافظ، تا حد امکان شاعرانی که در ان وزن و قافیه غزل یا غزلهایی داشته اند ذکر و مطلع غزلها اورده شده است. در صورتی که شاعری پیش از حافظ یا بعد از او، مضمون بیت او را آورده است، شعر و شاعر آن شعر ذکر شده است. لغات و ترکیبات و کنایه ها و استعارات بر اساس معتبرترین بیت او را آورده است، شعر و شاعر آن شعر ذکر شده است. لغات و ترکیبات و کنایه ها و استعارات بر اساس معتبرترین فرهنگها معنی شده و احیانا معنی خاصی که حافظ از انها اراده کرده است بیان شده است. مفهوم عرفانی لغت، یا بیت، تا آنجایی که به افراط و تفریط کشیده نشود، ذکر شده است. تلاش شده که شعر حافظ با شعر حافظ معنی شود مضمونی را که حافظ در ابیات دیگر آورده است، در کنار بیت مورد نظر ذکر شود تا خواننده توسّع و گستردگی آن و مفهوم و مضمون را در شعر حافظ دریابد
صرفنظر از بعضی روایات مجعول مانند تأثر ژرف عطار از مرگ ارادی یکی درویش گمنام و نقل قولی مجهول دال بر شهادت شگفتناک شیخ نیشابور به دست یکی از چنگیزیان، نکته قابل تأمل اینکه باوجود جایگاه رفیع عطار در قراگرد تکاملی شعر و نثر فارسی، امروز بعد از گذشت هشت قرن از وفات سوگمندانه هنوز سیمای حقیقی تصویر شفاف ذهن و زبان و جان درخشانش در شولایی پیچیده از رمزوراز و خرافات پوشیده مانده است. در این کتاب در باب سلوک شناخت عطار بحث و بررسی صورت گرفته است.
سوگمندانه به سبب غربت مبانی نقد مدرن در حوزه علوم انسانی، بسیاری از شاعران و نویسندگان این مملکت و به ویژه آنان که پای در زمین سنت سفت کردهاند، نه فقط نقد ناپذیر شدهاند، بلکه نقد افکار و آثار ایشان کمتر از پذیرش اتهام کفر و ارتداد نیست. فردوسی، سعدی، عطار، بلخی، حافظ و ملاصدرا و ... به دلیل بیرون ماندن از شعاع شعله روشنگر نقد و به تبع آن پوشیدن شولایی از ستایش توام با تقدیس لاجرم بر چنان چکاد دست نیافتنی یله دادهاند که حتا مشاهده ایشان نیز دشوار است، چه رسد به گفت و گو یا نقد و بررسی فزونی و کاستی کاروند و آثارشان. تابوسازی از انسانهای شجاع دل دانا و عاقل و تقدیس آنان یکی از چشمان اسفندیار فراشد رشد و توسعه در جامعه سنتی است. در جریان گذار و گذر جامعه مدار بسته از چاه ظلمانی سنت به راه عقلانی مدرنیته ماجرای شکستن تابلوی این تابلوها و بستن یابوی فسیل آنان در جای گاهی بایسته و شایسته به مثابه چالشی است گریبان گیر ما.از یک منظر میتوان گفت ـ و پذیرفت ـ که پژوهش، کاوشی است علمی به منظور دریافت حقیقت. بخشی از حقیقت در این فرایند ناگزیر شخص پژوهنده (پژوهشگر) نورافکنهای خود را به سوی صحنه تاریکی میگیرد، که قرار است به واسطه همین نور معرفت، زوایا یا دست کم زاویهای از آن برای نظارهگان (مخاطبان) روشن، شفاف و پیدا شود.