کتابخانه مجازی ادبیات

فرهنگ اصطلاحات فلسفى ملاصدرا، از آثار استاد دكتر سيد جعفر سجادى (اصفهان 1303 - 1392ش) است كه در آن واژگان و اصطلاحات فلسفى صدرالمتألهين شيرازى را به‌صورت الفبايى ذكر كرده و در مورد هركدام با استفاده از متون اصيل فلسفى توضيح داده است. البته در اين اثر، هزارها واژه بيان شده كه بسيارى از آن‌ها، به معناى دقيق كلمه، اصطلاحات فلسفى نيست و كلماتى است كه در متون فلسفى نيز آمده است و در نوشته‌هاى ملاصدرا نيز معانى خاصى غير از معانى لغوى‌اشان ندارند و گاه از قبيل اصطلاحات فلسفى‌اند، ولى اختصاصى به ملاصدرا ندارند و از اصطلاحات ويژه حكمت متعاليه شمرده نمى‌شوند. درباره روش و محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است: 1. نویسنده با بيان اينكه: الف) پاره‌اى از متكلمان، مسئله اعاده معدوم را مطرح كرده‌اند و گفته‌اند اعاده معدوم طبق براهين عقلى محال است و بنابراین، مى‌گويند از راه عقل و برهان نتوان معاد جسمانى را ثابت كرد؛ ب) پاره‌اى قايل به معاد روحانى شده‌اند و پاره‌اى منكر معاد شده‌اند و پاره‌اى گفته‌اند اجزايى از انسان با نفس او باقى مى‌ماند و حشر اجساد بدان معنى است كه نفوس با اجزاى باقى‌مانده، حشر مى‌يابند، افزوده است: محققان فلاسفه در اصل معاد و وجود نشأت ديگر ترديدى ندارند، لكن در چگونگى آن اختلاف دارند. 2. بر طبق توضيح نویسنده: از جمله ايراداتى كه بر فلاسفه بنا بر فرض وجود اعيان ثابته در علم حق قبل از وجود عينى پيش آمده است، اين ايراد است كه آيا شرور و معاصى قبل از تقرر در عالم عين به‌وسيله افراد، در عالم علم و اعيان ثابته وجود داشته است يا نه و بالاخره با اين فرض لازم آيد كه تمام اعمال خوب يا بد بندگان قبل از ظهور در عين، به‌تدريج و در طول از زمان در علم حق وجود داشته باشد. ملاصدرا در مقام دفع اين ايراد گويد:... وجود با وحدت حقه و ذاتيه‌اى كه دارد در هر چيزى به‌حسب همان ظهور مى‌كند، مانند آب واحد در مواضع مختلف در يك جا گواراست در يك جا گنداب است و مانند شعاع آفتاب كه بر شيشه‌هاى گوناگون به الوان گوناگون ظهور مى‌يابد، بااينكه آفتاب را ذاتا رنگى نيست... خلاصه كلام ملاصدرا و عرفا در اين باب اين است كه نقص‌ها و مذموم‌ها در وجودات ممكنات، بازگشت به خصوصيات محل‌ها و قوابل مى‌كند و نه به اصل وجود. 3. نویسنده، «وجود بحت» را اين‌چنين توضيح داده است: منظور وجود محض غير مشوب به ماهيت است در تعبيرات ملاصدرا اطلاق بر ذات خداوند شده است. وى گويد: «حقيقت واجب تعالى، وجود بحت قائم‌به‌ذات است كه از آن تعبير به وجود متأكد شده است. 4. بر طبق تحقيق نویسنده: از جمله مباحث مربوط به امور عامه فلسفه، بررسى وحدت و كثرت است و لواحق آن‌ها و در مقابل وحدت، كثرت است و باز در مقابل وحدت غيريت است و هوهويت نوعى از وحدت است. ملاصدرا گويد: وحدت، رفيق وجود است؛ هر كجا وحدت هست، وجود هست و هر كجا وجود هست، وحدت هست و اين هر دو در صدق بر اشياء، متساوقند و به هرچه موجود گفته مى‌شود واحد گفته مى‌شود و در قوّت و ضعف نيز مانند همند. 5. بر طبق توضيح نویسنده: مراد از فلسفه عاميه و فلسفه مشهوره، همان فلسفه معموله است. صدرا، فلسفه مشهوره و عاميه را در مقابل فلسفه خاصیه متعاليه خود قرار داده است؛ چنان‌كه در بعضى از موارد و مسائل گويد: مطلب در فلسفه مشهوره و يا عاميه چنين توضيح داده شده است و در فلسفه ما از اين قرار است.

شواهد الرّبوبیه، در میان آثار صدرالمتألهین، برجستگی خاصی دارد، چرا که همه اندیشه های ملاصدرا اعم از الهیات، طبیعیات، مباحث نفس، جاودانگی، معاد و... در آن، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. به همین جهت، در حوزه های علمیه و دانشگاه ها به عنوان متن درسی مورد توجه است. تعلیقات حکیم محقق حاج ملا هادی سبزواری و مقدمه و تصحیح و تعلیق اندیشور ژرف اندیش استاد سید جلال الدین آشتیانی بر جذابیت آن افزوده است.