بعد از یکصد و بیست سال استیلای قوم تاتار و مغول بر ایران و خیلی از مناطق آسیا، قیامی مردمی در باشتین و سبزوار خراسان علیه ظلم و تعدی حاکمان مغول و عاملان آنان به وقوع پیوست. این نهضت که به قیام سربداران شهرت یافته است. از لحاظ وسعت، بزرگ ترین، از نظر تاریخی مهم ترین جنبش آزادی بخش خاورمیانه در قرن هشتم هجری بود. تلاش پیگیر رهبران آزاده این قیام، منجر به تشکیل حکومت مستقل ملی و شیعه مذهب ایرانی در خراسان شد. مهم ترین ویژگی های این حکومت عبارت بود از: تنفر و انزجار از عنصر مغولی و تثبیت ایدئولوژی تشیع امامی. نخستین حاکم سلسله سربداران، «عبدالرزاق باشتینی» بود که به مدت دو سال و چهار ماه حکومت کرد. پس از وی، «برادرش وجیه الدین امیر مسعود» به حکومت رسید. هنگامی که سربداران توانستند بر حاکم مغولی خراسان پیروز شوند حکومت مستقلی ترتیب دادند و سبزوار را مرکز خود ساختند.
در این مجموعه سیزده مقاله درباره جنبههای مختلف تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، رجال شناسی و ادبی منطقه و مردم((لرستان)) با این عناوین گردآمده است : ((لرستان در دایرهالمعارف اسلام/ مینو رسکی زروان لرستانی))، ((سید جعفر کشفی/ مجتبی مقدسی))، ((یک روز از زندگانی گونگادین/ عبدالکریم جربزهدار))، ((بازگیرها/ علیداد برزویی))، ((پیشنهاد انضمام حکومت ولایات ثلاث به ایالت بروجرد و لرستان/ غلامرضا عزیزی))، ((چهار سند تاریخی درباره دالوندها/ حمیدرضا دالوند))، ((کارگزاران لرستان/ سید فرید قاسمی))، ((وجه تسمیه تاریخی بدرآباد/ سعادت خودگو))، ((نمایش در خرمآباد/ هرمز زندی))، ((قدم خیر/ توکل حیدرزاده خرمآبادی))، ((یک ترانه لری/ شیرین وطندوست))، ((سالنامه دانشسرای مقدماتی پسران بروجرد/ سید فرید قاسمی)) و ((یادگارهای ماندگار/ عبدالله آفاق)) .
در جلد اول این مجموعه زنان نامآور ایرانی، از عهد باستان تا دوره انقراض ساسانیان معرفی شدهاند. برخی از این زنان عبارتاند از: ماندانا، سپاکو، آریان، اسپارترا، آتوسا، مروئه، رخسان، اباکیش، فدیمه، پارمیس، آمی تیس، ساندوسه، مانیا، رکسانه، ایندوک، برسین، آپامه، رینا، رودگون، رام بهشت، انوشه دخت، آذر ناهید، نرسی دختک، پوران و آزرمیدخت. گفتنی است در کتاب، فراوان به روایات هرودت، دیاکونوف، کتزیاس، و گزنفون استناد میشود. پایان کتاب شامل "گاه شناسی " است که در آن محدوده تقریبی تاریخ حیات هر یک از شخصیتهای تاریخی متن، تعیین شده است.
در تهیه و تنظیم این تالیف چهار اصل مورد توجه بوده است: نخست: انتخاب شاعران بزرگ زبان پارسی به طور عموم. دوم: شاعرانی که اشعار آنان در ادبیات پارسی بسیار مشهور است. سوم: شاعرانی که اشعار آنان در 6 مجلد نگین سخن آمده است. چهارم: عموم شاعران معاصر، اعم از کهن سرا و نوپرداز که اشعار آنان در تذکره های عمومی معاصر، و یا به صورت مجموعه شعر، و یا در روزنامه ها و مجله های تهران چاپ و منتشر شده است.
همانطور که در این کتاب خواهید خواند علاقه مندی و یا بالعکس بی علاقگی یک وزیر به هر امری در زمان تصدی وی چه بصورت آشکار و چه بصورت پنهانی در گسترش و شکوفائی و یا انحطاط و نابودی آن مقصود و هدف تأثیری مهم و شگرف داشته است. به همین علت خدمات ارزنده ی وزیران ایرانی به تمدن و فرهنگ ایران در سخت ترین و بحرانی ترین مواقع سیاسی و فکری در دوران بعد از اسلام به ویژه در دوره عباسیان، سامانیان، غزنویان، به شرحی که در این کتاب خواهید خواند بسیار حائز اهمیت است. از طرفی در طول تاریخ ایران وزیران نیز بوده اند که در زمان صدارت خود که می بایستی در اندیشه تعالی ملک و ملت باشند فقط به فکر سود خویش و رفاه بستگاه و اطرافیان خاص خود بوده و سرانجام به سخت ترین وضع کشته شده و یا با خواری و زاری مرده و در ردیف خائنین به ملک و ملت قرار گرفته اند.