کتابخانه مجازی ادبیات

این کتاب دربرگیرنده سیزده نوشتار در زمینه نظریه شعر است. عناوین برخی از نوشتارها بدین ترتیب است: ترجمه شعر، شعر از نظر ابن سینا، ویژگی‌های صور خیال در اشعار مولانا، بررسی گونه‌های تکرار از دیدگاه ساختارگرایی در اشعار فرخی، شعر از نظر مولانا عبدالرحمن جامی، شرح‌های فن شعر ارسطو و مقایسه آنها، جبلی غرجستانی و بعضی از ویژگی‌های شعر او، صور خیال در اشعار رودکی و .... .

اگر از یک نمایش‌نامه‌نویس یا داستان‌نویس بپرسد عالی‌ترین کار او کدام است، آشفته نمی‌شود. و در یادآوری یکی دو اثری که ولو برای چند ساعتی موجب شادی، ادراک و خرسندی برخی‌ها شده تردید نخواهد کرد. من هرگز نشنیده‌ام که کسانی، گیرم حتی عشاق سینه‌چاک شعر که هنوز هم هستند، در بعد از ظهر یا شامگاهی پربار از شعر، به همان میزان لذت برده باشند که افرادی که در شعر معنایی از جان افروزی می‌یابند. و سپس کودکان‌اند که می‌باید شعر را از برکنند، زیرا ـ چنان که معروف است ـ اشعار به تیزی ذهن و حافظه کمک می‌کنند. هم از این روی در شعر شادمانی اندکی وجود دارد. برای نویسنده، این حقیقت که شعر او موفق است یا به برخی‌ها می‌رسد، خجستگی‌ای در بر ندارد. شعر تک و تنهاست؛کارکردی ندارد و سرراست با کسی مرتبط نیست. این روزها شعر چیزی را بر نمی‌کشد، و حتی مومنین به شعر خیلی وقت است قید توانمندی‌های آن را زنده‌اند. آوازه و یقین، دیگر در اندرون خود شعر با هم می‌زی‌اند.

با وجود برخی کتاب‌ها و مقالاتی که درباره شعر و اندیشه سنایی به رشته تحریر درآمده، همچنان جای خالی کتاب که کلیات اندیشه سنایی را به گونه‌ای دقیق و مبتنی بر یک تحقیق علمی برای ادب‌دوستان تبیین نماید، به‌روشنی مشاهده می‌شود. این در حالیا ست که سنایی نه‌تنها اولین شاعری است که مضامین مربوط به عرفان عابدان را به طور گسترده وارد شعر فارسی کرد، بلکه افزون بر آن در واردکردن عرفان عاشقانه به ساحت شعر فارسی نیز فضل تقدم از آن اوست. نگارنده در این کتاب ابتدا فهرست موضوعی آثار سنایی را تهیه کرده و سپس بر اساس آن به شرح و بسط اندیشه‌های او بر اساس یک استقرای تام پرداخته است. در پایان کتاب نیز گزیده‌ای از حدیقة الحقیقة سنایی آورده شده است.

تقسيم‌بندي انواع براي بسياري از مباحث ادبي لازم است. نگارش تاريخ ادبي با رويکردها و روش‌هاي نوين، بدون مشخص کردن انواع اصلي ممکن نيست؛ چنانکه در بسياري از شاخه‌هاي نقد ادبي و تحليل محتوا نيز موضوعيت دارد. موضوع اصلي مقاله دقيقا در همين نقطه شکل مي‌گيرد: طراحي الگويي براي طبقه‌بندي انواع ادبي فارسي در دوره کلاسيک. مجموعه آثار در دو شاخه شعر و نثر جاي گرفته است. «شاخه شعر» کلاسيک فارسي را مي‌توان در سه نوع اصلي طبقه‌بندي کرد: حماسي، غنايي و تعليمي ـ القايي. هر سه نوع در مقاله باز تعريف، و زير شاخه‌هاي هر کدام نيز بر اساس مصاديق ادبيات فارسي تعيين و تعريف شده است. «شاخه نوشتارهاي منثور» فارسي شامل آثار ادبي، شبه ادبي و غير ادبي مي‌شود. آنچه براي ما موضوعيت دارد، نوشتارهاي ادبي و شبه ادبي است. در مقاله پس از تعريف هر کدام از اينها،‌ نوشتارهاي ادبي در قالب دو نوع («روايت‌مدار»‌ و «نوشتارهاي ادبي غيرروايي») گنجانده شده است. تعريف و تعيين مصداق‌هاي هر کدام از اينها به همراه مجموعه زيرشاخه‌هاي آنها در دوره‌ کلاسيک، بخش ديگري از مطالب مقاله را تشکيل مي‌دهد.