کتابخانه مجازی ادبیات

مثنوی حدیقةالحقیقه و شریعةالطریقه یا فخری نامه یا الهی‌نامه منظومه‌ای است به فارسی، سرودهٔ سنایی غزنوی با مضمون عارفانه. سنایی سرایش آن را در سال ۵۲۴ ه‍.ق آغاز کرد و در سال ۵۲۵ ه‍.ق به پایان رساند.این مثنوی دارای ده هزار بیت در ده باب است؛ و در بحر خفیف مسدس محذوف (فعلاتن مفاعلن فعلن) سروده شده‌است.موضوعات این کتاب، علاوه بر ستایش خدا و پیامبر و خاندان و اصحاب او، دربارهٔ عقل و علم و حکمت و عشق است. در مقایسه با دیگر آثار پر ارزش سنایی هم چون غزل‌ها و قصائدش، حدیقةالحقیقه از همه بلندنام‌تر و مورد قبول طبایع مردمان بیش‌تری در طول سده‌های متوالی بوده‌است. حدیقه الحقیقه از منظومه‌هایی است که بر بسیاری از شاعران تأثیر گذارده‌است. سنایی با سرودن این منظومه، باب تازه‌ای را در سرایش منظومه‌های عرفانی در تاریخ ادب و عرفان گشود. شاعران بزرگی همچون خاقانی و نظامی به ترتیب تحفةالعراقین و مخزن‌الاسرار را تحت تأثیر مستقیم این منظومه سرودند و سال‌ها بعد، عطار و مولوی سرایش مثنوی‌های عرفانی را به اوج تکامل رساندند. این کتاب خلاصه مفیدی از این اثر بزرگ سنایی ارائه داده است.

با وجود برخی کتاب‌ها و مقالاتی که درباره شعر و اندیشه سنایی به رشته تحریر درآمده، همچنان جای خالی کتاب که کلیات اندیشه سنایی را به گونه‌ای دقیق و مبتنی بر یک تحقیق علمی برای ادب‌دوستان تبیین نماید، به‌روشنی مشاهده می‌شود. این در حالیا ست که سنایی نه‌تنها اولین شاعری است که مضامین مربوط به عرفان عابدان را به طور گسترده وارد شعر فارسی کرد، بلکه افزون بر آن در واردکردن عرفان عاشقانه به ساحت شعر فارسی نیز فضل تقدم از آن اوست. نگارنده در این کتاب ابتدا فهرست موضوعی آثار سنایی را تهیه کرده و سپس بر اساس آن به شرح و بسط اندیشه‌های او بر اساس یک استقرای تام پرداخته است. در پایان کتاب نیز گزیده‌ای از حدیقة الحقیقة سنایی آورده شده است.

مهم‌ترين انديشه نهفته در شعر «مانلي» نيما و «رکسانا» شاملو، جسجوي جهان آرماني در آن سوي واقعيت، نگرش بدبينانه و نفرت‌انگيز به جهان واقعي و تلاش براي آفرينش و القاي دنيايي پر از آرامش و کامراني است تا روح از اضطراب و آشفتگي و درد و رنج اين جهان بياسايد. از آنجا که نيما در اشعار خود، متاثر از سمبوليست‌هاي قرن نوزدهم فرانسه است نگارندگان برآنند که وي در اعتقاد به جهان آرماني و جنبه سمبوليسم متعالي نيز نمي‌تواند از آنان متاثر نبوده باشد. اين نوشته به بررسي و مقايسه دو شعر مذکور از نظر پيوند و شباهت ميان آنها و چگونگي نگرش شاملو و نيما به دنياي واقعيت، جهان آرماني و خلق آن در شعر خويش و نيز پيشينه اين اعتقاد و علت پيدايش آن مي‌پردازد، در پايان نيز نشان مي‌دهد که نيما در کار خود مصمم‌تر و اميدوارتر است و در جهان آرماني‌اش پا مي‌نهد اما شاملو در آن ترديد دارد و در تلاش خود براي رخنه در فراسوي واقعيت شکست مي‌خورد.

مراحل سلوک در يوگاسوتره، هشت مرحله و در منطق‌الطير عطار هفت وادي است. سالک طريقت در هر دوي آنها ابتدا از شريعت، اخلاقيات شرعي و قواعد انضباطي آغاز مي‌کند و به مراحل لطيف‌تر سلوک قدم مي‌نهد و پس از عبور از اين مراحل به نوعي يگانگي و به اصطلاح، «فنا» (در منطق‌الطير) يا «سمادهي» (در مکتب يوگا) مي‌رسد؛ با اين تفاوت ساختاري که سالک عرفان اسلامي در پي وحدت با خداوند است اما سالک يوگايي در پي وحدت با خويشتن. اين مقاله آموزه‌هاي عرفاني در يوگاسوتره‌ها و منطق‌الطير را با تاکيد بر وادي‌هاي هفت‌گانه و مراحل هشت‌گانه سلوک به صورت تلفيقي مورد بررسي و مقايسه قرار مي‌دهد و اختلافات و اشتراکات آنها را بيان مي‌کند.