کتابخانه مجازی ادبیات

«تناقض» در مقام صنعتی ادبی نقش مهمی را در ادبیات شرق و غرب، به ویژه در ادبیات فارسی، یونانی و انگلیسی ایفا می‌کند. کاربرد تناقض به عنوان یکی از روش‌های نقد ادبی شامل بررسی اظهارات دو پهلو و نتیجه‌گیری، و برداشت متعاقب از آنها است. هم سعدی شیرازی و هم جان دان از تناقض جهت بررسی تضادهای غالبی استفاده می‌کنند، که تا اندازه‌ای برای خوانندگان عادی غیرقابل درک است. در این مقاله تلاش شده نحوه به چالش‌کشیدن فهم و درک عمومی خوانندگان، از طریق تضادهایی که در ذهن آنها با خواندن اشعار این دو شاعر نقش می‌بندد، مورد نقد و بررسی قرار گیرد. این مقاله همچنین می‌کوشد چگونگی ظهور و بروز افکار، و اهداف این دو شاعر را در کاربرد تناقض نشان دهد.

نظامی، شاعری است که جوهر شعر و شاعری در وی قوی‌تر، پرمایه‌تر و پررنگ‌تر از جنبه‌های فکری ـ فلسفی و پویایی اندیشه در مسیر چون و چراها و حیرت‌ها و دگرگونی‌ها است. سیر تفکر و اعتقاد و اندیشه‌ او بیش‌تر جریان ثابت و مستمری را می‌پوید که همانند شیوه زندگی‌اش، نسبتاً آرام و بی‌افت و خیز است. دیدگاه‌های اعتقادی ـ مذهبی وی نیز که بر مسلک اشاعره است، با کاربری ناچیز و ناقابل عقل با «پای چوبینش»! بیش‌تر بر این یک‌دستی و یکسانی مددرسان می‌باشد. چون اساساً اعتراض بر هر چیز و هر جریانی، از تفکر و مقایسه خیزد و ابزار لازم آن هم عقل و خرد است. در تفکری که عقل، گرچه گاه ستایش شده و حتی اثری به نام خردنامه تألیف می‌گردد، لیکن به کرات به ناکارآمدی و ناتوانی آن تأکید می‌شود کمتر چیزی مورد اعتراض و انتقاد واقع می‌گردد. کل هستی با جریانی بسامان و مقدر «به آن چه باید باشد»، جاری است و این نگرش، جهان‌بینی یک‌دست و ثابتی را می‌نماید که در آن تضاد و تناقض خالی است و یا کمتر دیده می‌شود. از طرفی برتری و غلبه قوه شاعری و جوهره شعری نیز در شاعر، مزید بر علت است و این مجموع از نظامی شاعری ساخته داستان‌پرداز که بیش از هر چیز قدرت و تخیل و وصف و ایجاد هیجان و جاذبه‌های ذوقی و عاطفی و حسی در او خودنمایی می‌کند تا تخیل و تفکر و چون و چراهای برخاسته از حیرت و چالش‌های عقلی. لذا در حوزه تناقض‌های فکری او بیشتر با کلیت‌ها مواجهیم تا با جزئیات فکری و اندیشه‌های دقیق موردی.

فراهم آوردن یک مجموعه شعر برای نشان دادن شعر یک دوران است. دورانی که در این مجموعه نشان داده شده، در قرن بیستم جریان دارد؛ به همین منظور دفتر با نام و شرح احوال و آثار پروین اعتصامی آغاز شده است. شاعری که هرچند لحن و صدایی مردانه دارد، اما شعرش به عنوان شعر زندگی و دردها و رنج‌های آن مطرح شده و بر شاعران پس از خود مؤثر بوده است. در این کتاب ابتدا مقدمه‌ای درباره شعر زنان ایران آورده شده و سپس گزیده‌ای از اشعار شاعران زن ایرانی گردآوری شده است.

این دومین کتاب مایکل هیلمن درباره فروغ، پس از کتاب «زنی تنها» است. کتاب تازه هیلمن حاصل یادواره یکه هفته‌ای برای فروغ فرخزاد است که در فوریه 1987 برگزار شد. در طی این یک هفته، مقاله‌هایی نیز از سوی پژوهشگران عرضه شد که در کتاب گردآوری شده است.