يکي از موضوعات درخور پژوهشهاي تطبيقي، بررسي چهره يک کشور در ادبيات ديگر ملتهاست. تأثير شگفتانگيز تمدن ساساني در محيط ادبي دوره عباسي، چنان است که ديوان شاعران اين دوره را پر از اشارتهاي زباني و تاريخي به تمدن ايرانيان کرده است. نگاه شاعر متمدن عرب «بحتري» به مکانهاي جغرافيايي ساساني و شوق و اشتياق او به راز و رمزهاي آن، هر خوانندهاي را شگفتزده ميکند. ديوان وي پر از نام شهرهاي ايراني است که غالبا با نوعي داوري جانبدارانه و احساسي نسبت به ايرانيان همراه است. با دقت از خلال اثر فرهنگي بحتري ميتوان راهي به دوران ساساني باز کرده و با شهرهاي باستاني ايران ساساني آشنا شد و نشانهها و آثار آن را در دل اشعارش يافت. اين شاعر عرب، چهره بسياري از شهرهاي ايران را ترسيم و به نوعي نام آنها را در تاريخ ايران ماندگار کرده است. در ديوان وي بيش از سي و پنج شهر ايران ساساني به چشم ميخورد که اين مسئله خود حاکي از عشق و علاقه شاعر متمدن عرب به اين مکانها و تمدن ساکنان آن است.
در مجموعه حاضر اطلاعاتی درباره موقعیت جغرافیایی، وجه تسمیه و پیشینه تاریخی 241 شهر ایران گردآوری شده است .در ابتدای کتاب، مطالبی درباره جایگاه جغرافیایی، ناهمواری ها، آب و هوا، پوشش گیاهی و زندگی جانوری سرزمین ایران، همچنین خاستگاه ایرانیان، نام ایران و پیشینه تاریخی این مرز و بوم آمده است .کتاب با عکس هایی از آثار تاریخی و مراکز دیدنی شهرهای شرح شده، همراه است.
شهرهای ایران علاوه بر مزایای تاریخی، جغرافیایی، طبیعی، هنری، اکتشافی، ابداعی و اقلیمی هریک جایگاه ویژه ای در تاریخ تفکر مردم جهان داشته اند و حوادث عبرت انگیز بی شماری را در طول تاریخ پرنشیب و فراز از سرگذرانده اند.نویسنده همراه با پژوهشهای تاریخی و جغرافیای ممتد و بی وقفه خود در مدت نزدیک به چهل سال، متوجه شدند که برای مراجعه به پیشینه تاریخی و جغرافیایی ارزنده و برازنده شهرهای ایران کتاب جامع و کامل همه جانبه ای به زبان فارسی وجود ندارد که جوابگوی جمیع مسائل مربوط به شهرهای ایران باشد و در این زمینه بتوان قاطعانه به آن استناد کرد. و این موضوعی بود که بیشتر دانشجویان رشته تاریخ و جغرافیا نیز هنگام مراجعه به نویسنده ابراز می داشتند و از فقدان چنین کتابی که راهگشای سریع نیازهای پژوهشی آنان باشد اظهار تاسف می نمودند. و این دلیل و سبب تالیف این فرهنگ کامل تاریخی و جغرافیایی شهرستانهای ایران است که در سال 1376 توسط عبدالرفیع حقیقت تالیف شد.
فرهنگ ايراني که از سدههاي نخست اسلامي وارد زبان و ادبيات عربي شده بود، در قرن چهارم گويي جزئي از فرهنگ عربي شده، در ميان مردم رايج و معمول بود. اين فرهنگ با ابزار زبان انتقال داده شد. بنابراين نفوذ گسترده آن را بايد در آثار نويسندگان ايراني نژاد عربي نويس يافت. ابوحيان توحيدي، دانشمند بزرگ جهان اسلام در قرن چهارم هجري، از جمله اين نويسندگان است که در آثار او نشان ايران فراوان است؛ در کتاب الامتاع و الموانسه وي بيش از صد وام واژه فارسي به چشم ميخورد که از آن ميان تقريبا 22 واژه براي اولين بار در اثر ابوحيان ذکر شده و 21 مورد آن، واژههايي است که در عصر جاهلي وارد زبان عربي شده بود و در اين قرن کاربرد داشت و بيشتر از 57 واژه ديگر، وام واژههاي عصر اسلامي و عباسي ميباشند. کلمات فارسي کتاب در حوزه تمدن مادي قرار دارند و بيشتر مربوط به خوراک، پرندگان، حيوانات و گياهان دارويي ميباشند و بسيار کم نام گل، ابزار موسيقي، بازيها، ابزار مخصوص ساختمان و... در بين آنها به چشم ميخورد. از آنجا که وام واژههاي فارسي بار معنايي خود را دارند، بنابراين هدف از پژوهش در واژههاي معرب، تعيين بارهاي فرهنگي فارسي انتقال يافته به زبان عربي است و بدينگونه با معناشناسي واژهها، نوع فرهنگ تاثيرگذار مشخص ميشود.
اینکه شاعران به واسطه برخورداری از یک موهبت درونی و هنر باطنی از دیگران متمایز هستند، امری بدیهی به نظر میرسد؛ لیکن بسیاری اوقات به همین تلقی بسنده نشده است، بلکه شاعران زبان به تمجید و تعظیم مبالغهآمیز خود گشودهاند. از آنجا که خودستایی و خودبرتربینی ـ یا به تعبیر روانشناختی نارسیسم ـ از مقولههای مورد توجه روانشناسان است، در یک پژوهش تطبیقی از نظر هنری به واکاوی خودستایی شاعرانه حافظ و متنبی پرداخته شد. آنچه در مقام تمایز میان خودبرتربینی حافظ و متنبی به وضوح به چشم میخورد، این است که حافظ صرفاً شخصیت هنری خود را میستاید و آن از طریق صنعت تجرید و به واسطه لطافت هنری، مورد قبول خواننده و مخاطب نیز واقع میشود. درحالی که متنبی به زبان متکلم و ضمیر مالکیت، شخصیت حقیقی و هنری خود ـ هر دو ـ را میستاید و این بعد بیشتر نشان از خودستایی و خودبرتربینی و تکبر دارد. به هر ترتیب آنجا که از خودستایی شاعر در مذاق مخاطب خوش میآید، آن را زیر مجموعه نارسیسم هنری قرار دادیم که از پدیده خودشیفتگی به عنوان یک اختلال روانی، متمایز است.